Birth of man

Om tot een articulatie van zijn intuïties te komen maakt de schilder van "birth of man" gebruik van het vocabularium uit het quattrocento. Niettemin zijn we nu ruim een half millennium verwijderd van de renaissance en is er in de vergane tijd intussen heel wat water naar de zee gevloeid. Het kan niet anders of dat moet zich na de rondvaart van de Beagle vertalen in een ommunting van ideeën en waarden.

Wanneer we een eerste blik werpen op dit werk valt de klassieke figuratie en kleurbehandeling ons op. Toch is de dynamiek binnen het schilderij van een totaal andere orde.
Dit werk pleegt namelijk een overval op onze zintuigen. Een gevleugelde rover duikelt onverlet het werk binnen en zorgt voor verwarring. Als een hacker heeft hij het iconisch renaissance stijlelement "de heilige familie" met zijn malware besmet.

afb.1

Het oorspronkelijk icoon "Tondo Doni" van Michelangelo (afb. 1) lijkt hier te zijn geïnfecteerd door een heidens virus. De wat verwrongen houdingen van de familie in de driehoekscompositie onder de usurpator blijven hier behouden maar de verhoudingen tussen moeder, vader en kind zijn hevig verstoord. Het lijkt erop dat de heidense figuren zich uit de achtergrond van het tondo hebben losgemaakt en een coup gepleegd hebben op het neoplatoons-christelijk icoon op de voorgrond.

Let op de houdingen van de figuren op de voorgrond. Vergelijk ze met die van "birth of man". In "birth of man" heeft de vader zijn handen vol met het in bedwang houden van het beest. Het kind is losgekomen van de ouders en wentelt in het ijle als een satelliet in de ruimte. Het kind heeft als een komeet een staart achter zich. Dit is niet het onbevlekte kind uit de christelijke iconografie, maar het ouderloze kosmische kind. Een schepsel van de kosmos. De figuren op de achtergrond in de "heilige familie" van Michelangelo zijn heidenen uit de oudheid. Zij lijken in "bom" het iconisch tafereel overvallen te hebben.

De Madonna is meteen buiten het epicentrum van het gebeuren geplaatst en als verbouwereerde toeschouwer buiten spel gezet. Aan de andere kant loopt een iconisch stijlelement uit het quattrocento het dramatisch gebeuren uit: verslagen slaat Eva haar hand beschaamd voor haar gezicht wanneer ze verbannen wordt uit het aards paradijs (afb. 2). Rechts in beeld slaat een paard op hol. De exegeet is op drift geslagen. (op het paard zit een man een tekst uit een boek te lezen.)

"verdrijving uit het paradijs", Brancaccikapel, Santa Maria del Carmine, Florence van Masaccio (1426-1428)

De engelen aan de basis van de driehoekscompositie zijn immanent geworden, geboren uit de aarde en niet uit de hemel (afb. 3). De ene lijkt vleugels te maken uit een soort cocon dat hij uit het water trekt. De ander staat gevleugeld met de rug naar ons toegekeerd.

afb. 3
"De Maagd en het Kind", San Domenico, Fiesole van Fra Angelico (1424–1425)

We maken live de geboorte mee van een zwartgeblakerde baby. De moeder heeft de benen van een mens maar de kop van een beest. Ze brult het schilderij zowat vol en moet in bedwang gehouden worden.
De pasgeborene lijkt te zweven in het luchtledige of in een vacuum te zijn getrokken. Een hand van de vroedman (met een wolvenkop op het hoofd) houdt hem teder in balans. Het lijkt bijna op een zalving. De mond van het geboortekanaal gaapt nog wijd open. (afb. 4) (Het heeft iets sacraals= ingang basiliek). De donkere tunnel waaruit dit nieuw leven tot ons kwam ligt nu onherroepelijk achter ons. Er is geen weg meer terug naar de warme duisternis van het onbewuste.

afb. 4

Nergens op de voorgrond is er vaste grond te bespeuren om te aarden. Aan de vloedlijn en zonder moeder staat hij er alleen voor. Een wezenloze stilte zweeft rond de boreling. Hier lijkt de tijd stil te staan en herleid te worden tot een singulariteit. Als een ruimtetuig kantelt het in het ijle, klaar om richting te kiezen. Dit is niet zomaar de geboorte van een kind maar een kosmische geboorte. Hier wordt met de mens ook een idee geboren. Wie is dit wezen dat besloot zijn pels af te gooien en naakt te worden? Zijn eenvormigheid met de natuur te verwerpen om extern zijn wapenschild te creëren?

Vanuit een punt op de achtergrond wordt de figurengroep doorheen een wit veld langs de huizen pijlsnel tot op de grens aan de vloedlijn geprojecteerd en tot stilstand gebracht (afb. 5). Dit plotsklaps opdoemend voorval manifesteert zich heftig en heeft iets weg van een ongeval. De boreling wordt tegengehouden door de wildeman die waakt over zijn veiligheid: tot hier en niet verder.

afb. 5

Die ganse beweging is op zijn eigen limieten gestoten en heeft zich a.h.w. magnetisch rond elkaar gegroepeerd en vastgelegd in een constellatie zoals vormdelen dat doen binnen een heraldisch wapen (afb. 6).

afb. 6	afb. 8

De wentelende kleine wordt niet alleen gestopt op deze geestelijke grens; hij wordt door een zachte hand ook geleid in de richting van een diagonaal, in de vorm van een stuurvork (afb. 7) die zich in de handen van de gevleugelde, oersterke dominante kracht als een slakkenboor in het water boort daaronder. Hij moet zich plooien in de richtingsas van wat deze demiurg wil. De nieuwgeborene is als een element in de hiërarchie aan levensvormen van een totempaal (afb. x) waarmee de usurpator jolig speelt. In het sop, uit het sop. Rondwarend in de vlaktes, door berg en dal. Ruimte scheppend, leven scheppend.
Dit is het totem van de zelfzuchtige genen (afb. 8), waarbij de dondervogel zijn strengen DNA doorheen zijn speelgoed slingert.

De opbouw van de totempaal is als een ladder die we kunnen bestijgen of afdalen in de ontstaansgeschiedenis van de familie-clan. Het is een familieportret die naar de oorsprong peilt van de leden ervan. In "birth of man" kan het gezien worden als een psychoanalytische schets of een kroniek van het eigen bloed waarbij de interne zeden, gebruiken en relaties geobjectiveerd worden in de vormenbios die hier in beeld komt. In ruimere zin spreekt het over de genealogie van de moraal binnen deze constellatie.

afb. 7

Aan de top van het familieteken staat de gevleugelde. Hij heeft een vrouw meegesleurd. rechts zien we de vulva, de oorsprong van ons bestaan. Een niveau lager zien we een dame die met alle moeite een beest probeert in bedwang te houden (dat beest blijkt de verpersoonlijking te zijn van de natuur die een kind baart). (of is het de mens die worstelt met zijn driften, zijn begeertes, kortom met de natuur in zichzelf) Centraal, in de navel van de totempaal, wentelt het kind, daaronder de gespreide benen van moeder natuur en nog een niveau lager zien we de werker, de arbeider die met zijn lijf in het water staand nieuw leven wekt. Onderaan de hiërarchie is er het water met een verzopen individu.

afb. 9

Vanuit dit biologisch drama, dat qua compositie en torsowendingen alle kenmerken van een kruisafneming (afb. 9) hertaalt in een scheppingsverhaal, strekt een spiraal haar armen uit tot in een buitenbaan waarin aanhechtingspunten geknoopt zijn die een gevoel van misericordia uitdrukken (afb. 10): Linksonder zien we het hoofd van een drenkeling, rechtsonder op de vloedlijn zien we een aangespoelde vrouw. Rechtsboven merken we een rechterhand van de gekruisigde en aan de linkerkant van het schilderij tenslotte zien we het smekend-ontvangende gebaar van een handpalm.

In het oog van de groeicurve zetelt de natuur. Hoe verder de spiraal zich de toekomst inschroeft hoe verder de natuur zich verwijdert van zijn oorspronkelijke staat en hoe meer hij een cultuurwezen wordt, een wezen dat op zichzelf en aan de ander kan reflecteren en zo een nieuwe staat van evenwicht tracht te smeden in de vorm van genade. Het lijden zal hij nooit kunnen uitbannen, de roep om verlossing zal nooit definitief ingelost worden, in bemiddeling treden met de natuur en die van zijn eigen is de enige oplossing. Misericordia is een beproefd middel dat al eeuwen standhoudt.

afb. 10

In december 1888 schrijft Nietzsche aan Peter Gast: "Heel curieus! Ik begrijp sinds 4 weken mijn eigen geschriften, … Het is als de moeder met haar kind: misschien houdt ze ervan, maar dan in volmaakte stupiditeit over wat het kind is. - ik heb nu de absolute overtuiging dat alles welgeschapen is, van begin af aan, - dat alles eenheid is en eenheid wil." (p.587- Nagelaten fragmenten - deel 7)

Een van de grootste denkers die zegt dat hij zijn eigen teksten kort voor zijn mentale verdwazing eindelijk begrijpt! Wat betekent dat? Dat betekent volgens de schilder in kwestie dat Nietzsche net zoals de schilder zijn denkbeelden meer uit het leven put dan uit theorieën of ontwerpen, dat hij een jager-verzamelaar is onder de blote hemel van ideeën, een filosoof is die voor zichzelf een pythia is, die pas wanneer z'n werk als een last van z'n schouders valt, het kan bekijken en interpreteren wat hij nu eigenlijk gemaakt heeft. Die pas als hij de buit binnen gehaald heeft zijn gereden parcours kan reflecteren.

Dat hij een visser is die zijn netten overboord gooit in de oceaan der archetypen, waar in diepere lagen tijd en ruimte zich totaal anders manifesteren dan aan de oppervlakte.
In dit onwisse land is het dat de kunstenaar zijn handelingen uitvoert. Hier dompelt hij zijn geest onder in de stream of consciousness en rijgt hij met de vormbeginselen uit het vat der archetypen nieuwe constellaties aan elkaar. Hij zoekt zijn weg door het labyrint om terug aan de oppervlakte te komen om adem te happen voor hij terug de diepte induikt.
Als donkere aarde laat hij zijn schilderwerk over een incubatietijd gaan, zodat het kan gisten en ontkiemen tot nieuwe in of -vergezichten en oplossingen om tot eenheid te komen. Na een odyssee doorheen de natuur kan zijn geest dan uiteindelijk terug bij zichzelf keren en aan de oppervlakte komen waar hij zijn strijd kan loslaten. Dat laatste zien we allegorisch in het figuurtje dat voorbijloopt in de verte op de hoek van de straat. (afb. 11)

afb. 11

In deze tekst zijn verschillende tools aangereikt om het werk beter te begrijpen, maar zoals een totem een monumentaal en heilig werk is zo is ook het werk van de schilder een artefact dat ter plaatse bezocht moet worden om het te kunnen laten spreken. Net zoals je Anish Kapoors "Descent into Limbo" enkel kan vatten door het in de werkelijkheid te ondergaan.